12 phi công này là những người anh hùng từng có nhiều chiến công vang dội trong kháng chiến chống Mỹ cứu nước.
Đây là 12 trong số 108 phi công anh hùng được vinh danh trong cuốn sách "108 phi công chiến đấu Việt Nam" - công trình tâm huyết do tác giả Từ Phương Thảo, con gái của Đại tá, phi công - Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân Từ Đễ, phối hợp cùng nhiếp ảnh gia Ngô Nhật Hoàng thực hiện.
Suốt 9 năm, từ 2016 đến 2025, hai tác giả đã sưu tầm, ghi lại hình ảnh, câu chuyện của những phi công từng làm nên những trận không chiến oanh liệt, góp phần viết nên trang sử vàng của không quân Việt Nam.
Hãy cùng nhìn lại chân dung 12 người trong số những chiến sĩ bầu trời đã đi vào lịch sử với lòng quả cảm và tinh thần bất khuất.
Đại tá phi công MiG-17, Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân Nguyễn Văn Bảy (SN: 1936 tại Lai Vung, Đồng Tháp), là phi công lái MiG-17 duy nhất trên thế giới bắn rơi nhiều máy bay Mỹ nhất, 7 chiếc. Cuộc đời của huyền thoại Nguyễn Văn Bảy gắn liền với con số 7.
Năm 17 tuổi, ông Bảy trốn đám cưới theo yêu cầu của gia đình để đi bộ đội và tập kết ra Bắc, bắt đầu học để trở thành phi công.
Tuy nhiên, để có thể học lái máy bay thì trình độ phải học xong lớp 10/10 (tương đương với lớp 12 hiện nay) trong khi đó ông mới chỉ học hết lớp 3. Vì vậy ông Bảy chỉ có 7 ngày để hoàn thành xong chương trình của 7 lớp còn lại.
Theo các chuyên gia, đẳng cấp "Ace" của các phi công lái MiG-17 đáng nể hơn phi công MiG-21 sau này. Bởi MiG-17 là dòng máy bay "cổ lỗ sĩ", chênh lệch về công nghệ với máy bay Mỹ lên tới 20 năm. Dòng máy bay này chỉ đạt tốc độ cận âm (chưa vượt âm), vũ khí trang bị nghèo nàn với súng máy 37mm và 23mm, ngắm bắn thủ công, không có tên lửa.
Trong thế hệ phi công lái MiG-17, có 3 Ace đạt thành tích cao nhất là phi công Nguyễn Văn Bảy (bắn rơi 7 máy bay), phi công Lê Hải và phi công Lưu Huy Chao (mỗi người bắn rơi 6 máy bay).
Ông Bảy từng đảm nhiệm nhiều vị trí: Trung đoàn trưởng Trung đoàn Không quân 937, Phó Tư lệnh Sư đoàn 372, Phó Tham mưu trưởng Quân chủng Không quân.
Sau năm 1975, ông tiếp quản sân bay Cần Thơ, tham gia điều hành sân bay Tân Sơn Nhất, Biên Hòa và chỉ huy các nhiệm vụ tại Campuchia. Những năm cuối đời, ông rời xa phố thị, gắn bó với cuộc sống bình dị sông nước: Nuôi cá, trồng lúa, chăn heo...
Ông qua đời tháng 9/2019, hưởng thọ 83 tuổi.
Trung tướng phi công MiG-21, Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân Phạm Tuân (SN: 1947 tại Thái Bình). Năm 1971, khi là phi công thuộc Trung đoàn 921 "Sao Đỏ", ông nằm trong số 12 phi công ưu tú được tuyển chọn huấn luyện bay đêm, chuẩn bị cho nhiệm vụ đặc biệt: Bắn hạ máy bay ném bom chiến lược B-52 của Mỹ.
Năm 1977, ông được cử sang Liên Xô học tại Học viện Không quân Gagarin, sau đó chuyển sang chương trình huấn luyện bay vũ trụ. Năm 1980, ông trở thành người Việt Nam, cũng là người châu Á đầu tiên bay vào vũ trụ trong khuôn khổ chương trình Interkosmos.
Trung tướng Phạm Tuân là người Việt Nam duy nhất đến nay được trao tặng cả ba danh hiệu cao quý: Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân, Anh hùng Lao động và Anh hùng Liên Xô.
Trung tướng, phi công MiG-21 - Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân Nguyễn Văn Cốc, (SN: 1942 tại xã Bích Sơn, huyện Việt Yên, tỉnh Bắc Giang), từng đối đầu với đại tá Ace Robin Olds - phi công xuất sắc nhất của Hoa Kỳ trên bầu trời thung lũng sông Hồng.
Năm 25 tuổi bắn rơi 9 máy bay Mỹ, Nguyễn Văn Cốc trở thành phi công Việt Nam bắn rơi nhiều máy bay nhất.
Ông trúng tuyển phi công năm 1961 và được huấn luyện tại trường dự khóa bay ở Hải Phòng. Sau chuyến huấn luyện phi công tại Liên Xô, năm 1964, ông về nước, lái máy bay MiG-17 tham gia chiến đấu. Đến năm 1965, ông được chọn học chuyển loại lái máy bay MiG-21 và trở về nằm trong biên chế Trung đoàn không quân 921 (Đoàn Sao Đỏ).
Trong đội hình biên đội máy bay MiG-21, ông thường được phân công bay vị trí số 2, với nhiệm vụ bảo vệ số 1 công kích đối phương. Tuy nhiên, ông đã cải tiến chiến thuật, cùng tham gia tấn công máy bay đối phương, nhờ đó, hiệu suất chiến đấu của phi đội tăng lên rõ rệt. Vì thế, đồng đội gọi ông bằng biệt danh "Chim cắt số 2".
Chiếc MiG-21PF số hiệu 4326 gắn liền với tên tuổi và những chiến công của ông cùng đồng đội Trung đoàn 921 trước khi ông đảm nhiệm các vị trí cao như: Sư đoàn trưởng Sư đoàn Không quân 371, quyền Tư lệnh Quân chủng Phòng không - Không quân, phó Tổng Thanh tra Quân đội nhân dân Việt Nam (1997-1998) và Chánh Thanh tra Bộ Quốc phòng (1998-2002).
Thiếu tướng, phi công MiG-21 - Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân Mai Văn Cương (SN: 1941 tại huyện Hoằng Hóa, tỉnh Thanh Hóa).
Năm 1967, ở tuổi 26, ông bắn hạ 5 máy bay Mỹ. Cũng trong năm này, ông trải qua trận không chiến ác liệt nhất sự nghiệp, chiếc MiG-21 do ông điều khiển bị bắn rơi. Ông nhảy dù từ độ cao 6.000m và bị thương nặng, mất hoàn toàn thính lực tai trái.
Dù mang thương tật, ông không lùi bước, tiếp tục chiến đấu, bắn rơi thêm 3 máy bay địch. Với 8 chiến công, năm 1969, ông được phong tặng danh hiệu Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân khi mới 28 tuổi. Ông nghỉ hưu năm 2006 với quân hàm Thiếu tướng.
Đại tá phi công MiG-21 - Anh hùng lực lượng vũ trang nhân dân Lê Thanh Đạo (SN: 1944), phi công MiG-21 Trung đoàn 927, là một trong 16 phi công đạt cấp Ace (danh hiệu dành cho phi công đã bắn hạ được ít nhất 5 máy bay đối phương). Trong thời kỳ kháng chiến chống Mỹ cứu nước, ông đạt thành tích bắn rơi 6 máy bay.
Đại tá, phi công MiG-21 - Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân Vũ Ngọc Đỉnh, phi công thuộc Đoàn Không quân Sao Đỏ - tham gia 8 trận không chiến, bắn rơi 6 máy bay Mỹ.
Thành tích của ông gồm: 3 chiếc F-105D, 1 chiếc F-4D, 1 trực thăng MH-53 và 1 máy bay tác chiến điện tử EB-66. Năm 1970, ông được phong tặng danh hiệu Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân.
Sau năm 1975, ông giữ chức Phó Tư lệnh Sư đoàn Không quân 371, sau đó làm Hiệu trưởng Trường Sĩ quan Không quân cho đến năm 1989.
Từ năm 1989 đến 2003, ông là Tổng Giám đốc Tổng công ty Bay dịch vụ Việt Nam (nay là Tổng công ty Trực thăng Việt Nam), đồng thời giữ chức Giám đốc Công ty Bay Vasco - thuộc Hãng hàng không Việt Nam. Ông nghỉ hưu năm 2003.
Đại tá, phi công MiG-17 - Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân Lê Hải (SN: 1942 tại Quảng Ngãi). Trong kháng chiến chống Mỹ, ông là phi công thuộc Đoàn bay Yên Thế, lái tiêm kích MiG-17, bắn rơi 6 máy bay Mỹ.
Đại tá Lê Hải từ trần ngày 30/3, sau nhiều năm sống với căn bệnh tuổi già.
Đại tá Lê Hải sinh ra trong một gia đình có truyền thống cách mạng. Năm 19 tuổi, ông thoát ly ra Bắc và được đào tạo trở thành phi công chiến đấu. Giai đoạn 1966-1975, ông là phi công tiêm kích MiG-17, phục vụ tại Trung đoàn Không quân 923.
Đại tá Lê Hải là một trong số hơn 10 phi công đầu tiên tốt nghiệp Trường Không quân Việt Nam trên loại máy bay MiG-17.
Giai đoạn 1967-1972, phi công MiG-17 Lê Hải đã trực tiếp bắn rơi 6 máy bay Mỹ, gồm: 1 chiếc F-8, 4 chiếc F-4, 1 chiếc F-105 trên bầu trời Hà Nội, Nghệ An, Hải Phòng. Ông cũng yểm trợ đồng đội bắn rơi nhiều máy bay.
Không chỉ là phi công tiêm kích, ông còn điều khiển máy bay cường kích A-37, giữ chức Trung đoàn trưởng Trung đoàn 937 (năm 1975), sau đó chuyển sang lái Su-22 và trở thành Sư đoàn trưởng Sư đoàn 372.
Từ năm 1992 đến 2002, ông chuyển ngành, giữ chức Phó Tổng giám đốc Cụm cảng Hàng không miền Nam.
Trung tướng phi công MiG-21 - Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân Trần Hanh, (quê Nam Định), là phi công đầu tiên sử dụng MiG-17 bắn rơi máy bay Mỹ F-105D Thần Sấm trên vùng trời miền Bắc Việt Nam. Trong Chiến dịch Hồ Chí Minh tháng 4/1975, ông tham gia chỉ huy không quân, trực tiếp chỉ huy trận đánh sân bay Tân Sơn Nhất của Phi đội Quyết Thắng.
Tháng 3/1986, ông được bổ nhiệm Tư lệnh Quân chủng Không quân. Ông cũng từng giữ các cương vị quan trọng như Phó Tổng Tham mưu trưởng Quân đội nhân dân Việt Nam (1989), Thứ trưởng Bộ Quốc phòng (1996). Ông nghỉ hưu vào năm 2000.
Thiếu tướng phi công MiG-21 - Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân Nguyễn Đăng Kính (SN: 1941 tại huyện Xuân Trường, tỉnh Nam Định). Tháng 10/1961, ông được chọn làm học viên trong lớp phi công tiêm kích đầu tiên của Việt Nam tại Liên Xô.
Ông là một trong những phi công có số giờ bay nhiều nhất trong chiến tranh, ba lần bị thương khi tham gia chiến đấu. Tháng 10/1968, khi là Phi đội trưởng tiêm kích thuộc Đoàn Không quân Sao Đỏ, ông đã là một trong 16 phi công Việt Nam đạt đẳng cấp Ace trong chiến tranh.
Sau chiến tranh, ông từng giữ các chức vụ: Viện trưởng Viện Kiểm sát Quân sự Trung ương và Phó Viện trưởng Viện Kiểm sát nhân dân tối cao Việt Nam.
Thượng tướng phi công MiG-21 - Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân Phạm Thanh Ngân, (SN: 1939 tại Phú Bình, Thái Nguyên).
Ông là phi công MiG-17, MiG-21 tại Trung đoàn 921, bắn rơi 8 máy bay Mỹ trước khi đảm nhiệm vị trí Sư đoàn trưởng Sư đoàn Không quân 371.
Ông giữ cương vị Tư lệnh Quân chủng Không quân năm 1989-1996; Chủ nhiệm Tổng cục Chính trị trước khi nghỉ hưu năm 2002.
Đại tá phi công MiG-17 - Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân Hồ Văn Quỳ, một trong những anh hùng của biên đội MiG-17 huyền thoại Lan - Túc - Quỳ - Phương, đã đối đầu với máy bay F-8U của Không quân Hải quân Mỹ vào ngày 3/4/1965 trên vùng trời Thanh Hóa.
Sau khi đất nước thống nhất, ông tham gia bảo vệ biên giới Tây Nam. Năm 1979, ông nghỉ bay, chuyển sang công tác chỉ huy, huấn luyện với cương vị Phó sư đoàn trưởng Sư đoàn Không quân 370. Sau đó, ông chuyển sang lĩnh vực dân sự, trở thành Tổng Giám đốc Cụm cảng hàng không miền Trung cho đến khi nghỉ hưu tại Đà Nẵng.
Trung tướng phi công Su-27 - Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân Nguyễn Đức Soát, (SN: 1946 tại Phú Xuyên, Hà Nội), gia nhập quân đội năm 1965. Trong sự nghiệp, ông bắn rơi 6 máy bay Mỹ.
Ông tốt nghiệp Trường Không quân Krasnodar Liên Xô (1965-1968), Học viện Không quân I. Gagarin (1977-1980), và Học viện Bộ Tổng tham mưu Quân đội Liên Xô (1982-1984). Ông cũng là Tiến sĩ Khoa học Quân sự (2002).
Là phi công tiêm kích MiG-21, Su-22, và Su-27, ông đảm nhiệm nhiều vị trí quan trọng: Tư lệnh Quân chủng Phòng không - Không quân và Phó Tổng Tham mưu trưởng Quân đội nhân dân Việt Nam.
Nguyễn Ngoan (Dân trí)
